مار پيتون (Python)

مارهاي پیتون با ۲۶ گونه و ۱۷ زیرگونه، در نقاط گرمسیر و مرطوب دنیا زندگی می‌کنند. البته از میان این تنوع، همه ی آنها حیوان‌خانگی نیستند و تنها چند گونه ی محدود به‌عنوان حیوان خانگی خرید و فروش می‌شوند.

انواع مار‌ پيتون

 مار پیتون مشبک (Reticulated python): پیتون مشبک طویل‌ترین مار شناخته شده دنیاست و طول آن ممکن است گاهی به 12 متر هم برسد، وزن این مار به 150 کیلوگرم می‌رسد که دومین مار سنگین جهان بعد از آناکوندا‌ سبز می‌باشد. محل زندگی این مار غیرسمی، جنگل‌های بارانی جنوب شرق آسیا از شرق هند تا تمامی جزایرهای اندونزی می‌باشد. اغلب اوقات این مار غول‌پیکر به روی درختان دیده می‌شود اما می‌توان آنها را در رودخانه‌ها، در میان برگ‌های کف جنگل و حتی در غارها هم دید.

پایتون توپی (Ball python): معروف‌ترین مارهایی هستند که به‌عنوان حیوانات‌خانگی نگه‌داری می‌شوند. علت نام Ball تمایل شدیدشان برای حلقه کردن خود به شکل یک توپ در هنگام خطر است واین گونه از پیتون کوچک‌ترین گونه‌ی پیتون آفریقایی است. برای شخصی که تجربه نگه‌داری از مارها را ندارد انتخاب مناسبی است. با حداکثر اندازه 0.90 – 1.5 متر، این نوع پایتون‌ها به بزرگی سایر مارهای فشاردهنده یا خفه‌کننده نیستند، همچنین آنها نسبتا مطیع و به‌راحتی قابل کنترل هستند.

مار پیتون برمه (Burmese python): مار پیتون برمه یکی از بزرگ‌ترین مارهای جهان به‌حساب می‌آید که به طول متوسط ۵٫۵ متر و وزن ۷۰ کیلوگرم می‌رسد. این گونه در تمام طول زندگی به رشد خود ادامه می‌دهد که این رشد فوق‌العاده به خاطر وجود تعداد زیاد مهره‌های بزرگ در بدن جانور است. قابل ذکر است که ماده‌ها معمولاً از نرها بزرگ‌ترند.

وهمچنين مي شود به مار پیتون فرشی (Carpet python) و مار پیتون درختی (Green tree python) اشاره نمود.

ويژگي‌ها

ظاهري: بچه‌های تازه به دنیا آمده چیزی حدود ۴۰ تا ۵۰ سانتی‌متر طول دارند. بیشتر مارهای پیتون پوستی با ظاهر خال‌خالی، راه‌راه و یا حلقه‌ای دارند. بیشتر گونه‌ها با بالغ شدن دچار تغییر رنگ می‌شوند. بسیاری از پیتون‌ها تا حدودی توانایی تغییر رنگ دارند، اما سه گونه Morelia oenpelliensis ، Morelia carinata و Apodora papuana ، می توانند شدت رنگ و رنگ خود را به‌طرز چشمگیری تغییر دهند. بسیاری از پیتون‌ها رنگ‌هايی کم‌حال را نشان می‌دهند که از پوست آنها منعکس می‌شود. مار پیتون حلقه‌دار(Bothrochilus boa)، مار پیتون لب سفید (Leiopython albertisii) و مار سیاه (Morelia boeleni) از درخشان‌ترین مارهای جهان هستند.

اخلاقي: مار پیتون اغلب حیوانی شب‌گرد است. هنگامی که سر از تخم بیرون می‌آورند، در لانه‌ی خود بر روی زمین یا روی درخت می‌ماند، اما به موازات رشد بدن، بیشتر اوقات را بر روی زمین می‌گذراند. آنها همچنین شناگران ماهری هستند؛ به‌طوری‌ که می توانند تا نیم ساعت زیر آب بمانند.

توليدمثل: مار پیتون در اوایل بهار تولیدمثل می‌کند. حیوان ماده در این زمان بین ۱۲ تا ۳۶ تخم می‌گذارد. سپس به دور تخم‌‌ها چنبره زده و می‌پیچد تا دمای تخم‌ها را در حد مناسبی نگه دارد و از آنها محافظت کند. اما به محض این که بچه‌ها سر از تخم دربیاورند، دیگر خبری از مراقبت‌های والدینی نیست.

تعيين جنسيت: اختلافات ظاهری خارجی در مارها زمانی مشخص‌تر است که اعضای هر جنس با هم دیده شوند. به‌طور کلی همه مارهای نر نسبت به ماده دم بلندتری دارند.

مراقبت و نگه‌داري

تغذيه: پیتون‌ها بسته به اندازه‌شان از حیوانات مختلفی تغذیه می‌کنند. پیتون‌هایی کوچکی مثل anthill python بیش‌تر از جونده‌هایی مثل موش و رت، مارمولک‌ها و پرنده‌های کوچک تغذیه می‌کنند اما پیتون‌های بزرگ از پستاندارانی به بزرگی میمون‌ها، خوک‌ها، کانگوروها و بزهای کوهی تغذیه می‌کنند. پیتون‌ها خطر خاصی برای انسان ندارند چون در محیط زندگی‌شان آنقدر با انسان‌ها در ارتباط نبوده که انسان به لیست غذاهایشان اضافه شود با این حال حفظ احتیاط اطراف یک پیتون بزرگ لازم است. پیتون‌ها متابولیسم آهسته‌ای دارند بنابراین یک پیتون بالغ باید هر ۲ تا ۴ روز یک وعده غذا بخورد. دفع بعد از هر سه وعده غذا رخ می‌دهد.

امكانات: باید در قفس شرایط برای زندگی نرمال مار را فراهم کنید مثلا برای مارهایی مثل ball python که در زمین لانه می‌سازند روزنامه و تراشه ی چوب در کف قفس قرار دهید. مراقب باشید از تراشه‌ی چوب سرو استفاده نکنید. برای گونه‌های نیمه‌آبزی مثل water python  باید از خزه‌های مرطوب در کف قفس استفاده کنید. برای گونه‌ای مثل green tree python که نیاز به‌وسیله‌ای برای بالا رفتن دارد باید داربست یا شاخه‌ی درخت در بخش‌های مختلف قفس در ارتفاع‌های متفاوت قرار دهید و همچنین می‌توانید از اسفنج‌ها، خزه‌ها و گیاهان زنده برای رطوبت بیشتر استفاده کنید. اگر در قفس از گیاهان زنده و خزه و اسفنج استفاده می‌کنید مطمئن شوید سیستم تهویه به‌خوبی کار می‌کند تا از اثرات بد و مخرب هوای مرطوب جلوگیری شود.
کاسه آب: مارها به کاسه ی آب کم‌عمق نیاز دارند. آنها به‌خصوص پیش از پوست‌اندازی علاقه دارند وقتشان را در آب سپری کنند. آب کاسه باید هر ۴۸ ساعت یک بار عوض شود و همچنین کاسه‌ی آب هفته‌ای یک بار با محلول مناسب مثل کلرهگزیدین ضد عفونی شود.
جعبه‌های مخفی شدن: مارها نیاز به یک پناهگاه برای مخفی شدن دارند که باعث حس امنیت در آنها می‌شود و استرسشان را کاهش می‌دهد. بافت‌های اطراف بینی مارهایی که جایی برای مخفی شدن ندارند تحریک‌پذیر می‌شود که می تواند سبب عفونت شود و متعاقبا در پوست‌اندازی‌شان اختلال ایجاد می کند. البته مارهای درختی نیاز به مخفیگاه ندارند.

پوست‌اندازي: به‌تدریج با رشد خزنده، پوست حیوان تنگ و پوسیده می‌شود و پوست جدید و تازه‌ای از زیر آن تشکیل می‌شود. مارها به‌صورت دوره‌ای پوست خود را کاملا می‌ریزند. برای شروع مراحل پوست‌اندازی، سطحی ساینده با اصطکاک بالا لازم است. پوست‌اندازی در سنین کمتر بیشتر رخ می‌دهد و مارهای بالغ کمتر پوست می‌اندازند. زمانی که مار برای پوست‌اندازی آماده می‌شود چشم‌های او به رنگ آبی تیره در می‌آید و پوست حیوان شروع به پوسیده شدن می‌کند و به رنگ سفید شفاف درمی‌آید. زمانی که چشم‌ها شفاف شوند مار آماده‌ی پوست‌اندازی است. برای مطمئن شدن از اینکه مار از نظر دسترسی به آب دچار مشکل نشود می‌توانید پس از روشن شدن چشمان مار، او را در آب بخیسانید. این کار می‌تواند به مار کمک کند که در 24 ساعت، عمل پوست‌اندازی را انجام دهد.

بيماري‌ها: همه ی خزندگانی که به‌تازگی خریداری شده‌اند باید از نظر نداشتن باکتری، پروتوزوا و کرم توسط یک دامپزشک با تجربه در زمینه ی خزندگان، بررسی شوند. بسیاری از این انگل‌ها، باکتری‌ها و تک‌یاختگان می‌توانند به انسان‌ها و دیگر خزندگان منتقل شوند. درصورتی که از چنین مسئله‌ای، بی‌تفاوت عبور کنید ممکن است هجوم این مشکلات جسمی، منجر به مرگ خزنده‌تان شود. البته برای چنین شرایطی، مراقبت‌های پزشکی در دسترس است. زمانی که برای اولین بار، مار شما موادی را دفع می‌کند (مدفوع) آن مواد را در کیسه‌ای جمع‌آوری کنید و به همراه نام خود و شماره تلفن و تاریخ و نام خزنده‌تان آن را علامت‌گذاری کنید و این بسته را به همراه خزنده‌ی خود به یک مرکز دامپزشکی مخصوص خزندگان ببرید.
مارها همانند همه‌ی حیوانات دیگر ممکن است بیمار شوند. بی‌حالی، عدم تمایل به غذا خوردن به مدت طولانی (چند هفته) و بالا آوردن غذا می‌توانند علائمی از وجود عفونت‌های انگلی یا باکتریایی باشند. در این حالت باید حیوان را به یک مرکز دامپزشکی خزندگان برده و به همراه او نمونه‌ای از مدفوع حیوان را هم در ظرفی پلاستیکی و محفوظ ببرید.
همچنین خزنده از نظر وجود انگل‎های خارجی، مانند کنه و کرم‌ها باید بررسی شود. البته دستورالعمل‌هایی نیز وجود دارد که اگر عفونت از نوع شدید باشد خود شما می‌توانید مراحلی را طی کنید. در صورتی که اجازه دهید تعداد این انگل‎های خارجی افزایش یابد می‎تواند به مرگ میزبان منجر شود. اگر پوست اطراف گردن به فرم چین خورده درآمده باشد احتمال اینکه مار شما دچار کم‌آبی (dehydration) باشد زیاد است و باید حتما به دیدن دامپزشک بروید. همچنین دامپزشک در صورت لزوم، خزنده را از نظر سیالات زیر پوستی معاینه می‌کند و آن را تنظیم می‌کند یا چگونگی تنظیم نیروی سیال را به شما آموزش می‌دهد. حیواناتی که بدن آنها دچار کم‌آبی می‌شود قادر به هضم غذا نخواهند بود و در صورتی که این روند ادامه یابد و توجه خاصی از طرف شما نشود، مار شما دچار لاغری مفرط خواهد شد و در صورتی که باز هم این موضوع ادامه داشته باشد می‌تواند منجر به عفونت‌های تنفسی، انگلی و یا حتی در بعضی حالات منجر به مرگ شود.
اگر ترشحات و مخاط بینی و دهان تغییر کند (از نظر رنگ، تعداد دفعات و مدت ترشح) این مورد نیز می‌تواند بیان‌کننده ی وجود بیماری یا عفونت تلقی شود و شما باید هر روز مار خود را از نزدیک مشاهده و بررسی کنید تا مطمئن شوید که دچار چنین مشکلاتی نباشد و به محض مشاهده‌ی یکی از این علائم بیماری، در جهت پیشگیری یا مراجعه به دامپزشک برای درمان اقدام کنید.
پوسیدگی دهان یا استوماتیت عفونی نوعی عفونت باکتریایی در دهان است که اغلب باعث ایجاد حباب بزاق و همچنین التهاب در دهان و اطراف آن می‌شود. در صورت عدم درمان، این بیماری می‌تواند باعث ایجاد عفونت در استخوان شود و دندان‌های مار از بین بروند. یک مار بدون دندان قادر به خوردن غذا به‌درستی نخواهد بود.
گاواژ: مارها اغلب به این مشکل دچار می شوند و علت آن نیز اغلب سوختگی است. مارها عادت دارند که در جایی گرم دراز بکشند و متوجه نمی‌شوند که در حال سوختن هستند. پس سیستم گرمایی باید به‌درستی خارج از محفظه مار نصب شود.
مار گاهی به یبوست مبتلا می‌شود که علت آن ممکن است طبیعت غذاها، دمای بدن یا نوع زندگی مار باشد. این مشکل ممکن است به‌علت وجود انگل‌های آندوژن، تغییر و تحول غذایی یا موارد دیگر نیز باشد. در این صورت می توان مار را دو بار در روز به مدت ۳۰ دقیقه درون حمام آب گرم قرار داد. بررسی محیط زندگی مار از جمله بررسی دما، رطوبت و استرس آن نیز ضروری است.

منابع

pethc.ir
petha.ir
petsar.ir
encyclopedia.com

گردآورنده: صغري تقي‌نسب